Ο Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος ανήκει αναμφισβήτητα σε εκείνη την κατηγορία ανθρώπων που καταφέρνουν να αναδείξουν την διδασκαλία και ως έκφανση τέχνης. Μιλά και γράφει πάντα χωρίς φόβο, αλλά με πάθος, κι αυτό ήταν ίσως το σπουδαιότερο μάθημά του σε όλους εμάς που είχαμε την τύχη να τον γνωρίσουμε από κοντά. Θα θυμάμαι πάντα το πρώτο πράγμα που μας έγραψε στον πίνακα∙ Οκτώβριος 2013, πρώτο μάθημα και μια φράση του Beckett που έμελλε έκτοτε να γίνει στάση ζωής. Ever tried. Ever failed. No matter. Try Again. Fail again. Fail better.
-Θα θέλατε να μας εξηγήσετε τον ρόλο του επιθέτου “δημιουργική” μπροστά από τη γραφή; Ποια γραφή είναι δημιουργική;
Για χρόνια είμαι αναγκασμένος σε άρθρα μου ή δημόσιες τοποθετήσεις να επεξηγώ πως ο όρος «Δημιουργική Γραφή» είναι η προσπάθεια απόδοσης του επείσακτου (ξενικού) όρου «Creative Writing» -όποτε θεώρησα δεδομένο ή αυτονόητο ότι ανάλογα θέματα έχουν λυθεί, βρέθηκα προ οδυνηρών εκπλήξεων. Δεν είναι της παρούσης να συζητήσουμε και να κρίνουμε έναν όρο που έχει επικρατήσει διεθνώς τα τελευταία 150 περίπου χρόνια, αλλά θα πρέπει εμφατικά να τονίσουμε ότι βαυκαλίζεται όποιος πιστεύει ότι ανακάλυψε τον τροχό… Η αγάπη και η φροντίδα για τη γραφή μας γυρνάει πίσω στους δικούς μας προγόνους και καμαρώνω που όλοι σχεδόν οι ξένοι μελετητές αναφέρουν τον Αριστοτέλη και την Ποιητική του ως συμβατικό σημείο εκκίνησης της περιπέτειας της «Δ.Γ.». Ναι, κάθε γραφή είναι δημιουργική, ακόμα και εκείνη που συνίσταται στην απλή αντιγραφή. Αυτό δεν ακυρώνει τη φιλοσοφία και την ρηξικέλευθη οπτική που κομίζει η «Δημιουργική Γραφή» τόσο στην εκπαιδευτική διαδικασία όσο και στην καθημερινή διαφοροποιημένη προσέγγιση των κειμένων και κυρίως των λογοτεχνικών κειμένων στη σύγχρονη πραγματικότητα.
-Ταλέντο στη γραφή και διδασκαλία της γραφής: ένα δίπτυχο που έχει προκαλέσει συζητήσεις και κατά καιρούς διαφωνίες. Θα θέλαμε ένα σχόλιό σας επ’αυτού.
Οι νευροφυσιολόγοι που μελετούν τον ανθρώπινο εγκέφαλο κάποια στιγμή –ελπίζω- να δώσουν πειστικές απαντήσεις για την έννοια του «ταλέντου». Ως τότε εμείς οι υπηρετούντες τον χώρο ας προσπαθούμε να μυήσουμε σε θέματα αισθητικής, τέχνης και λόγου, τους συνοδοιπόρους μας στα μονοπάτια της συγγραφής. Θα σπεύσει κάποιος να σχολιάσει ειρωνικά «κατά το δοκούν;». Έστω και έτσι. Τεχνικές υπάρχουν, για την αφήγηση, τους χαρακτήρες, την πλοκή κ.τ.λ., αλλά πάνω και πρώτα απ’ όλα οφείλουμε να γνωρίσουμε στους νεότερους την καλή λογοτεχνία. Θα πρέπει να τους βοηθήσουμε να γίνουν κριτικοί και ενεργητικοί αναγνώστες και να μπορούν να διακρίνουν τα καλά κείμενα από εκείνα που πρόχειρα και άτεχνα σκιαγραφούν κοινωνικά και ψυχολογικά την ανθρώπινη φύση, που χαρακτηρίζονται από την παρουσία μονοδιάστατων και επιφανειακών ηρώων χωρίς την ανάλυση και την εμβάθυνση στην ψυχολογική συνέπεια των κινήτρων τους, κείμενα φορτωμένα στερεότυπα, και προβλέψιμες εκφράσεις που ελάχιστα φροντίζουν τη διατύπωση, τον εκφραστικό αυθορμητισμό, που βρίθουν τσιτάτα του συρμού και επαναλήψεις χωρίς μέτρο και τελικά συγκροτούν έναν λόγο αδιάφορο και τυποποιημένο, υπηρετώντας στην ουσία τη βιομηχανία της μαζικής κουλτούρας. Μιας κουλτούρας που συνειδητά διακρίνεται για το περιορισμένο θεματικό και υφολογικό της εύρος και την απροθυμία της να αμφισβητήσει ή και να ανατρέψει τις στρεβλές επικρατούσες κοινωνικές νοοτροπίες και συνήθειες, που πριμοδοτεί και συντηρεί μία συμβιβασμένη μορφή τέχνης με μοναδικό στόχο την προώθηση προϊόντων πολιτιστικής υποκουλτούρας στο δυνατόν μεγαλύτερο κοινό.
-Ο όρος “δημιουργική ασάφεια” εισήχθη στην πολιτική την περίοδο του ψυχρού πολέμου και χρησιμοποιήθηκε ξανά τελευταία ως όρος μιας γλώσσας πολιτικής και άκρως διπλωματικής. Στη λογοτεχνική γλώσσα υπάρχει περιθώριο για ασάφεια; Μπορεί η ασάφεια να είναι δημιουργική με την έννοια της ανοικτής προς ερμηνείες και συναισθήματα γλώσσας, ή υποδηλώνει μια γλωσσική/λογοτεχνική αδυναμία του συγγραφέα που μπερδεύει τον αναγνώστη;
Η πολιτική μου άποψη και θέση είναι δεδομένη και γνωστή, αλλά μην ξοδεύεστε εσείς οι νεότεροι, και ας μην εκληφθεί ως ηθικοδιδακτική προτροπή αυτό, σε συλλογή εφήμερων, εξυπνακίστικων και τελικά ανούσιων κλισέ. Υπονομεύστε τις συντηρητικές βεβαιότητες και τολμήστε να αποκλίνετε από επιβαλλόμενους και προκαθορισμένους τρόπους σκέψης. Δράση και ανάληψη πρωτοβουλιών. Αυτά.
-Σε πρόσφατη συνομιλία μας για το Λεξητανίλ ο τραγουδιστής, συνθέτης και διδάσκων στο ΠΜΣ της Δημιουργικής Γραφής, Χρήστος Θηβαίος, υποστήριξε πως και η ακαδημαϊκή καριέρα μπορεί να είναι από την πλευρά της μια άκρως καλλιτεχνική πορεία. Συμμερίζεστε την άποψή του αυτή; Μπορεί η διδασκαλία στο πανεπιστήμιο να γίνει τέχνη;
Έχουμε παραδείγματα σημαντικών ανθρώπων που τίμησαν με την παρουσία τους τον ακαδημαϊκό χώρο και συνδύασαν έναν λόγο επιστημονικό, αλλά ταυτόχρονα πολιτικό και ερωτικό, λόγο της τέχνης δηλαδή. Οφείλετε να τους ξεχωρίσετε και να τους γνωρίσετε ουσιαστικότερα.
-Πρόσφατα εκδώσατε την τέταρτη ποιητική σας συλλογή Σημαδούρες (εκδ. Δίγαμμα), καθώς και την συλλογή διηγημάτων Μια νουβέλα σε 11 Μικρές και μεγάλες ιστορίες (εκδ. Γραφομηχανή). Από πού αντλείτε έμπνευση; Ποια είναι για εσάς η κινητήριος συγγραφική δύναμη;
Από την πορεία, τα ταξίδια, τους ανθρώπους που γνωρίζεις και συνυπάρχεις, από την επικρατούσα πολιτική κατάσταση, από τον πανεπιστημιακό περίγυρο, από την οικογένεια και τους γιους μου –στολίδια αλλά και συνείδηση ζωής. Και δεν γίνομαι πάντοτε αρεστός. Είναι απόφαση όμως και στάση ζωής χρόνων να μην επιχειρώ τον συγχρωτισμό και τις γονυκλισίες σε ανθρώπους που κινούν τα νήματα στον εκδοτικό (διαθέτω θαυμάσιους φίλους εντός αυτών των τειχών) και στον χώρο της κριτικής της τέχνης ευρύτερα.
-Είναι η γραφή κάθαρση για τον συγγραφέα/δημιουργό, τελικά, ή η κάθαρση αφορά μόνο τον αναγνώστη/θεατή/ακροατή ενός έργου;
Συγγραφέας και αναγνώστης είναι μείγμα αξεδιάλυτο.
-Υπάρχουν κάποια βιβλία που σας “σημάδεψαν”, όπως συνηθίζουμε να λέμε; Και αν ναι, θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας τους λόγους για τους οποίους τα βιβλία αυτά έδρασαν καταλυτικά σε εσάς;
Θα ξεχώριζα τη Μεγάλη Πλατεία του Νίκου Μπακόλα και τα Βαμμένα κόκκινα μαλλιά του Κώστα Μουρσελά από την ελληνική παραγωγή. Τοιχογραφίες και τα δύο του 20ου αιώνα (συμβατική η χρονική οριοθέτηση), με χαρακτήρες μεστούς και κοινωνικούς προβληματισμούς. Τι άδικο όμως να προκρίνεις. Σπεύδω να διευκρινίσω πως στη δική μου περίπτωση δεν είμαι σίγουρος αν θα απολάμβανα τη μαεστρία των δύο αυτών πολύ σπουδαίων γραφιάδων (δεν είναι τυχαία η επιλογή της λέξης) αν δεν προϋπήρξε μία θητεία –αναγκαστική για έναν ακαδημαϊκό δάσκαλο της Λογοτεχνίας- στους κλασικούς δικούς μας και ξένους. Ανοίγει φυσικά ένας όμορφος κύκλος συζήτησης για την έννοια του κλασικού, αλλά ο καθείς ας αναλάβει τις ευθύνες του. Ποίηση διαβάζω περισσότερο. Καταφεύγω εκεί σχεδόν καθημερινά.
-Μοιράζετε τη ζωή σας ανάμεσα σε δύο ιδιαίτερες πόλεις, τη Θεσσαλονίκη και τη Φλώρινα. Πώς εντάσσεται η κάθε πόλη μέσα στο έργο σας και ποια τα στοιχεία κάθε μιας από αυτές που σας εμπνέουν;
Η Θεσσαλονίκη έχει μία ιδιαιτερότητα. Ανήκει στις 4-5 πόλεις της παγκόσμιας αστικής ιστορίας (κρατηθείτε μακριά από μαρξιστικούς όρους εδώ) που διατηρεί τον αστικό της χαρακτήρα για περισσότερο από 2300 χρόνια. Πώς να μην σε επηρεάσει η πολυφωνική της κουλτούρα; Η Φλώρινα είναι ο βατήρας όμως της αλήθειας μου. Η ευκαιρία να γνωριστώ προσωπικά και να συναναστραφώ σπουδαίους δημιουργούς που μας τιμούν με την παρουσία τους στο μεταπτυχιακό μας, αλλά και τους φοιτητές μας, όλους εσάς που πραγματικά με πλουτίζετε με τις γνώσεις, την ορμή και την ευγένεια, αλλά κυρίως με τη συγγραφική σας ματιά.
-Είσαστε επιστημονικός υπεύθυνος και διδάσκων στο Π.Μ.Σ. της Δημιουργικής Γραφής, αλλά και στο Παιδαγωγικό τμήμα Νηπιαγωγών του ΠΔΜ. Πώς αφορά η δημιουργική γραφή τα παιδιά νηπιακής ηλικίας δεδομένου ότι δεν πρόκειται κυριολεκτικά για γραφή;
Θα μου επιτρέψετε πρώτα πρώτα να καμαρώσω για το Μεταπτυχιακό μας και τα όσα έχουμε πετύχει στην οκτάχρονη πλέον λειτουργία του. Διεθνή συνέδρια, συνεργασίες με τους καλύτερους από τον χώρο της συγγραφής, του σεναρίου, της σκηνοθεσίας, του στίχου, με ακαδημαϊκούς δασκάλους πρότυπα με διεθνή πλέον αναγνώριση και καθιέρωση, κοινωνική προσφορά με μαθήματα σε ετήσια βάση σε σωφρονιστικά ιδρύματα και κέντρα απεξάρτησης, λογοτεχνικοί διαγωνισμοί, σεμινάρια και πλήθος εκδηλώσεων σε όλη την Ελλάδα. Πάντοτε με τη δική σας συμμετοχή και στήριξη. Πώς αλλιώς; Η «Δημιουργική Γραφή» στην Ελλάδα ενηλικιώθηκε και ωρίμασε στη Φλώρινα. Πλέον σπεύδουν διάφοροι να μας μιμηθούν (ο αντιγραφέας είναι πάντοτε ένας κακός συγγραφέας) και άλλοι, αρνητές μας και πολέμιοι μέχρι σήμερα, να μας προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Ένα μοναδικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών. Το ζείτε και σας καμαρώνουμε για όλα αυτά που πετυχαίνετε και στη διάρκεια της θητείας σας κοντά μας, αλλά και στη συνέχεια.
Τώρα για την είσοδο της Δ.Γ. στο Νηπιαγωγείο. Το εγχείρημα είναι ιδιαίτερο και δεν θα το αποτολμούσα εάν δεν συνεργαζόμουν –άψογα- με τη Μαρία Ζωγράφου – Τσιαντάκη, πολύπειρη Σχολική Σύμβουλο της Προσχολικής Αγωγής και τη δική μας εξαιρετική φιλόλογο Άννα Βακάλη. Γνώση κατακτημένη και προτάσεις δουλεμένες επί χρόνια στέγασαν αυτήν την προσπάθεια, μοναδική μέχρι σήμερα στην Ελλάδα, αλλά και πρωτοποριακή διεθνώς. Μια εμπεριστατωμένη απάντηση ξεφεύγει από τα «χωρικά» όρια της συνέντευξής μας. Συνοπτικά θα σημειώσω πως η Δ.Γ. βοηθά την κατανόηση μιας ιστορίας, καθώς η αλληλουχία των γεγονότων και η αντίληψη των χώρων που διαδραματίζεται αναδεικνύονται και συγκεκριμενοποιούνται. Το νήπιο, και για τους τρεις συγγραφείς ένας μικρός καλλιτέχνης, μυείται στη λογική της κατασκευής της ιστορίας, στις όποιες διαστάσεις σύγκλισης ή απόκλισης μπορούν να οδηγήσουν πιθανές διαφορετικές επιλογές (ηρώων και επιλογών τους, χρονικότητας, αφηγηματικής πράξης κ.τ.λ.) και τελικά σε διαφορετικές εκδοχές της και ερμηνείες των αναγνωστών. Και γίνεται εύκολα αντιληπτό και στην πράξη άμεσα κατανοητό πως η φιλοσοφία που διέπει τη Δ.Γ. ενισχύει, όχι μόνο την παραγωγή του γραπτού, αλλά και αυτή του προφορικού λόγου μέσα από εξειδικευμένες ασκήσεις, με τις οποίες τα παιδιά εμπλουτίζουν την έκφρασή τους και τη δομή του λόγου τους, η οποία σταδιακά γίνεται συνθετότερη.
-Θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας έναν δικό σας στίχο που εκφράζει/χωράει τη δική σας ματιά σε όλα αυτά που ζούμε σήμερα;
Θα επιλέξω έναν έμμετρο που σύντομα θα κυκλοφορήσει μελοποιημένος σε μια εξαιρετική δουλειά με τους κερκυραίους συνθέτες Μάκη Βλάσση και Γιάννη Γουδέλη και την Ιωάννα Βλάχου που έντυσε με το μοναδικό της ηχόχρωμα τη συνεργασία μας.
Σε ταπεινώνουν βολεμένων οι φετφάδες
μες στην ζωή μας τριγυρνάει το κακό
κι είναι η ψυχή σου πια γεμάτη αγριάδες
που ‘χουν κρυμμένο αγιονέρι και σταυρό
-Τι διαβάζετε αυτή την περίοδο;
Ένα ενδιαφέρον δοκίμιο της Εύας Στάμου με τίτλο Η επέλαση της Ροζ Λογοτεχνίας.
-Γράφετε κάτι αυτή την περίοδο;
Κρατάω πάντοτε σημειώσεις.
-Υπάρχει κάποια συμβουλή που σας έδωσε κάποτε κάποιος και θα θέλατε να δώσετε κι εσείς σε εμάς;
Το ανέφερα και παραπάνω θαρρώ, αλλά δεν πειράζει. Να παντρέψετε τον πολιτικό λόγο της καθημερινότητάς μας –οφείλουμε να τον αρθρώνουμε καθημερινά- με τον ερωτικό λόγο της ποίησης και της πεζογραφίας. Λαμπρή και εκρηκτική συνύπαρξη.
κ. Κωτόπουλε, σας ευχαριστούμε από καρδιάς.
Συνέντευξη στη Μαρία Ζαγκλαρά
